Found in Translation — aflevering 2

08/12/23 — Om te vieren dat mijn werk het afgelopen jaar (en ook de komende jaren) in zoveel talen vertaald is, heb ik besloten al mijn vertalers te interviewen. Omdat hun werk al te vaak onderbelicht blijft en zij meestal buiten beeld,  terwijl een boek in het buitenland maar zo goed is als zijn vertaler. Hun métier, koppigheid, taalgevoel, creativiteit en precisie zorgen ervoor dat een boek zijn ziel behoudt, dat het ritme klopt, het proza zingt, de betekenis niet verschuift en de spitsvondigheden niet afvlakken. In het beste geval wordt je boek er zelfs beter van dan het was. Omdat ik zelf ook weleens iets vertaal weet ik het maar al te goed: het is een (vaak onderbetaald) vak dat engelengeduld vraagt, vaak aartsmoeilijk en soms frustrerend is, maar dat ook intense voldoening kan schenken. En dat meer aandacht verdient.

Dus ziehier — een hommage aan de vertaler. In aflevering 2:
Michele Hutchison, die voor de European Prize of Literature een Engelse deelvertaling maakte van Trofee.

13 vrijblijvende vragen

Hoe begin je aan een vertaling?
Lezen, nadenken, uitproberen. Kijken hoe ik de stijl in mijn vingers kan krijgen.

Werk je nauw samen met een auteur, of net niet?
(En waarom? Wat zijn de voor- en nadelen ?)
Het liefst wel! Voordelen: je kan alles vragen, alle kleine details, bijvoorbeeld hoe de trui van een personage precies eruit ziet (bijv. dan weet je of je het als sweater/jumper/pullover/top/hoodie moet vertalen, als het om Engels gaat). Dus onduidelijkheden weghalen en samen oplossingen bedenken. Ik geniet heel erg van mijn gesprekken of uitwisselingen met de auteurs die ik vertaal. Ik begrijp dan beter wat ze willen bereiken met hun teksten, waardoor de vertaling nauwer aansluit bij hun eigen tekstuele doelstellingen.
Nadelen zijn er alleen bij schrijvers die hun beheersing van het Engels overschatten. Elke woordkeuze/idioomgebruik uitleggen kost veel onnodig tijd.

Voor mij voelt vertalen als lezen van binnenuit, waarbij je in het hoofd van de auteur probeert te kijken en dus analytisch naar een tekst kijkt. Kan je nog genieten van het boek als je het vertaalt ?
Ik kan enorm genieten als in een flow kom, zo een creatieve flow waar de woorden uit je vingers vloeien. Je ziet de tekst transformeren, herboren worden in een andere taal. Dat heeft iets magisch.

Verandert vertalen je manier van lezen ?
Natuurlijk is er spraken van vakdeformatie. Ik lees bijna elk boek met een redactioneel oog, en met in mijn achterhoofd de vraag hoe ik bepaalde elementen zelf zou aanpakken.

Welk soort werk vertaal je meestal? Welke auteurs vertaal je (graag)?
Ik vertaal het liefst literaire teksten en poëzie. De laatste tijd heb ik echter veel kunstteksten vertaald, dus essays/schrijfsels over kunst. Het is iets beter betaald dan literatuur en zoals iedereen moet ik de hypotheek betalen.

Hoe kwam mijn tekst bij jou terecht?
Door jou denk ik?

Wat vond je fijn aan het vertalen van mijn werk, en wat net lastig ?
De stijl is duidelijk en vlot dus ik voelde weinig weerstand. Alles vloeide meteen.

Waar lagen de uitdagingen, de moeilijkheden, de kansen?
Welke passage heb je vervloekt?
Inhoudelijk zijn er wat heftige passages in het boek. Ik ben een beetje overgevoelig denk ik, want alles wat ik vertaal gaat echt in mijn lichaam zitten. Dan kan ik me best beroerd gaan voelen en moet ik even pauze nemen.

Welke moeilijke keuzes kwam je tegen en hoe ga je daarmee om?
Weet ik niet meer.

Primeert voor jou ritme en kleur of precisie en betekenis?
ALLES! Maar ritme op 1 want een tekst moet goed klinken.

Op welke vondst was je bijzonder trots?
Ik hou nooit van deze vraag, ik schep niet graag op over mijn ‘vondsten’.
Het is aan de lezer om te bepalen wat goed werkt.

Waar botste je op onvermijdelijk verlies? Hoe loste je het op ?
Weet ik niet meer.

Wat is het mooiste dat je ooit vertaalde (van wie dan ook ) en wat zou je nooit willen doen?
Lastige vraag. Ik ben dol op poëzie en vertaal graag het werk van Alfred Schaffer, maar ‘mooi’ zou ik het niet noemen. Aangrijpend? In februari 2024 verschijnen in Engeland mijn vertalingen van Virgula van dichter Sasja Janssen – een heel indrukwekkende bundel, en van Mijn lieve gunsteling van Lucas Rijneveld – een zeer uitdagende poëtische roman. Allebei supermoeilijke opdrachten waar ik trots op ben.
Wat ik nooit zou willen doen? Het liefst kies ik opdrachten die mij uitdagen om een betere vertaler te worden. Het is een levenslange studie van hoe ik behendiger erin kan worden. Dus een saaie en makkelijke tekst, liever niet.

Wat is de mooiste vertaalde zin die je ooit maakte?
Weet ik niet meer.

In hoeverre hou je bij het vertalen rekening met de huidige (taal)gevoeligheden?
Daar moet je mee rekening houden. Je moet mee met de tijd en mores en ook meedenken als het om gevoelige kwesties gaat. Ik ben bewuster geworden van mijn privileges.

Wordt dat expliciet gevraagd? Werkte je al samen met sensitivity readers? Nee. En nee, als vertaler heb je geen geld om sensitivity readers in te huren, maar ik werk wel samen met collegavertalers en we kijken soms elkaars werk na. Ik heb onlangs input gehad van een homoseksuele vriend – over mijn woordenkeuze bij een gay seksscene.

Is vertalen een kunst (en een kwestie van inspiratie) of toch eerder een vak (en dus métier)?
Het is een vak, een metier, waar je beter in wordt door het te (be)oefenen, maar de beste vertalers hebben ook aanleg en schrijftalent, denk ik.

Waarom ben je literair vertaler geworden?
Ik ben talig en ik hou van schrijven. Ik was eerst redacteur (ben ik nog steeds, trouwens) en wilde nog een stap dieper de tekst in stappen.

Wat zijn de kwaliteiten van een goede literaire vertaler?
Taalgevoeligheid, nauwkeurigheid, creativiteit, gevoel voor ritme, een goed begrip van literatuur en stijlfiguren, iemand met een passie voor lezen en schrijven, onderdanigheid, eerlijkheid, zuinigheid (het is geen baan voor een kapitalist!).

Heb je een metafoor of een uitdrukking waar je vertalen graag mee beschrijft?
Nee, je zou een combinatie moeten maken van uitvoerende muzikant, acteur, co-schrijver, vertolker. Misschien is het beste gewoon uitleggen wat een vertaler precies doet.

Wanneer / waar / hoe vertaal je? (voel je niet verplicht te antwoorden, ik ben gewoon altijd benieuwd naar werkplaatsen, gewoontes, werkritmes, etc.)
Ik werk al sinds zomer 2022 in een co-working kantoorruimte in de A’damtoren tegenover het Centraal Station in Amsterdam. Ik heb een prachtig uitzicht over het IJ. Ik werk kantooruren en neem vrij in het weekend.

 

Bio
Michele Hutchison vertaalt literaire fictie en non-fictie, poëzie, graphic novels en kinderboeken van het Nederlands en Frans naar het Engels. Ze ontving de Vondel Translation Prize 2019 voor Stage Four, haar Engelse vertaling van Sander Kollaards Stadium IV. In 2020 werd The Discomfort of Evening, haar vertaling van de roman van Marieke Lucas Rijneveld, bekroond met de International Booker Prize. Michele heeft meer dan veertig boeken vertaald, waaronder romans van Ilja Leonard Pfeijffer, Esther Gerritsen, Sander Kollaard en Tom Lanoye. Ze is ook co-auteur van het succesvolle ouderschapsboek De gelukkigste kinderen van de wereld.