hoe een metafoor te fotograferen #andreasgursky

(c) Andreas Gursky

Van sommige kunst word je boos, van andere blij. Er zijn beelden die je doen nadenken, en beelden die met zo’n klap binnenkomen dat je ze alleen maar kan voelen. Sommige kunstwerken doen je zwijgen, van andere ga je praten. Van heel sommige ga je zelfs anders ademen. Wijder.

Fotograaf Andreas Gursky maakt zo’n beelden. Op het eerste gezicht is het vooral die wijdsheid, het allesomvattende van zijn foto’s dat je in het beeld zuigt. Het ongewone perspectief, dat hij je als kijker biedt. Door je meer te tonen dan je normaalgezien ziet.

Maar daarna komt, tegelijk met de overvloed aan details, het onbehagen. Geen grootse onvrede, geen diepe pijn, maar een ongemakkelijk gevoel, een soort jeuk. De zekerheid dat er iets niet klopt, zonder dat je er meteen de vinger op kan leggen wat.

Dat maakt zijn werk zo onwaarschijnlijk bijzonder. Dat hij de dunne grens tussen werkelijkheid en constructie zo bewandelt dat het menselijk oog niet meteen kan zeggen wat er mis is. Terwijl wij, instinctief, een messcherp oog hebben om feit en fictie van elkaar te onderscheiden.

Dat hij (in) metaforen fotografeert.

Gursky grijpt daarvoor terug op iets wat je nog het best een samengevatte werkelijkheid zou kunnen noemen. Soms letterlijk, door honderden foto’s van een bepaalde plaats te nemen, en dan digitaal op zoek te gaan naar wat er bepalend is, en wat overbodig. Waarin ligt de identiteit van een landschap besloten? Hoeveel kan je aan dat landschap veranderen zonder dat je de essentie ervan wezenlijk verandert? Of andersom: hoe kan je een landschap zo veranderen, dat je de wezelijke identiteit ervan, de boodschap die achter het beeld schuilt, naar voor haalt, versterkt.
(Note to self: is dat een truc die je ook als schrijver kan toepassen? of is dat simpelweg de logische overslag tussen realiteit en realistische fictie? En: uitzoomen drukt tijd samen, terwijl inzoomen, zoals Bill Viola doet, tijd uitrekt)  

(c) Bernd & Hilla Becher

Gursky’s werkmethode lijkt op het eerste gezicht te botsen met het levenswerk zijn twee belangrijkste leermeesters, het fotografenkoppel Bernd & Hilla Becher, die hun leven hebben gewijd aan het bij elkaar fotograferen van een zo objectief mogelijke typologie van gebouwen, wars van elk toeval, elke manipulatie, elke interpretatie.
Maar op een contradictorische manier heeft Gursky de essentie daarvan weten te behouden in zijn werk; want schuilt niet in elke typologie een poging tot het zoeken naar de overeenkomst, meer dan naar de verschillen? De oervorm achter de varianten? En is de fictie die Gursky bij elkaar fotografeert, net omdat ze een optelling, een doorslag van al die varianten is, op zoek naar de grootste gemene deler of naar de essentie van het beeld achter de verstoring, niet op dezelfde leest geschoeid?

(Bedenking: eigenlijk zegt Gursky dus dat 1 beeld een pars pro toto is, een gebrekkige weergave van het geheel, en dat het opeenstapelen van foto’s door de optelling de realiteit vervolledigt. Om er dan vervolgens ingrijpend dingen aan te veranderen, die de afwijkende factoren wegschaven en de essentie naar voren halen, een bekende techniek uit de statistiek.)

(c) Wolfgang Tillmans

Gursky mag dan wel rommelen aan de werkelijkheid, hij blijft haar wel op een fundamentele manier trouw. Anders dan die andere fantastische Duitser, Wolfgang Tillmans, die werkelijkheden een andere betekenis toekent door verschillende, ‘ware’ beelden met elkaar te laten dialogeren, tot de echo’s het beeld vervormen. Of sterker nog, die wel eens met de werkelijkheid rommelt vóór hij haar fotografeert, door elementen toe te voegen of naar voor te halen die de essentie van het beeld versterken of net tegenspreken, en zo dus geen reële maar mogelijke werkelijkheden vastlegt.

Onder het motto: ik fotogafeer, om de wereld te zien.
Het verschil zit hem altijd in het voegwoord.

 

Andreas Gursky is nog tot begin januari te zien in Dusseldorf. Daarna wordt hij, wellicht niet toevallig, opgevolgd door Candida Höfer. Zouden Thomas & Thomas ook nog langskomen daar, in 2013?