aanbevelingen voor een (nog) beter leven
18/12/2019, Behoud De Begeerte —
Geachte dames en heren,
Geliefd publiek,
Vooreerst wil ik u vragen een gedicht uit uw hoofd te leren. Een kleintje volstaat. Waartoe dat dient, vertel ik u later. Eerst Mijn aanbeveling voor een nog beter leven is eenvoudig. Ik wil u allen oproepen tot verzet. Geen kleinburgerlijke dwarsliggerij, geen nukkig tegenwringen, geen kortstondige onwilligheid, maar wezenlijk verzet. The real thing. Verzet met een grote V.
Verzet u tegen onverschilligheid
Verzet u tegen de gedachte ‘ik kan er niets aan doen, want het is groter dan ikzelf’
Verzet u tegen opgeven, en tegen nihilisme
Verzet u tegen denken dat ‘het is wat het is en toch zal gebeuren zoals het gebeurt’
Verzet u tegen de gemakzucht u niet te verzetten
Verzet u — tegen iets, tegen iemand,
Want precies dat is de essentie van uw menselijkheid
Wat mensen van dieren onderscheidt, is dat wij vooruit kunnen blikken naar wat er nog niet is. Naar het onzichtbare. Naar het toekomstige. En ons daartoe kunnen verhouden. ‘De mens,’ schreef Paul Valéry, ‘is de uitvinder van het afwezige.’ Daarin ligt de oorsprong van de transcendentie. Van alle kunst. Maar ook de kiem van elk verzet. Een dier kan alleen reageren op wat gebeurt, op wat is. Een mens kan reageren op wat nog niet is gebeurd, en in dat voorstellingsvermogen schuilt de macht dingen te veranderen voor ze plaatsvinden. De toekomst om te buigen. Het schijnbaar onvermijdelijke te voorkomen. Het is nooit te laat, tenzij we toegeven dat het te laat is. En ophouden ons te verzetten tegen wat op ons afkomt.
Precies dat doen we steeds minder. Oog in oog met de grootste uitdagingen uit de geschiedenis van de mensheid zitten we collectief in de zetel en zuchten. Of zappen. We trekken de gordijnen van ons geweten dicht, en voelen ons met z’n allen elk apart machteloos. Ieder voor zich niet bij machte het tij te keren. Net in die tegenstelling zit de crux.
Nooit eerder hebben we sterker geloofd in het individu. De maakbare mens. Ieder van ons uniek. Ieder van ons waardevol. Tegelijkertijd is de wereld, meer dan ooit tevoren, uit zijn voegen gebarsten. Alles is versneld en vergroot, uitgegroeid tot bovenmenselijke proporties. De algoritmes die ons aansturen zijn te complex voor onze menselijke hersenen, het internet zorgt voor intercontinentale naijver tussen mensen die tienduizenden kilometers van elkaar af wonen en de voedselketen is langer dan de aardomtrek. En ook onze problemen waren nooit eerder zo grootschalig. Fake news, Alt Right, het klimaatdrama — we zitten op planetair niveau in de rats. Een mens zou voor minder gaan zitten zuchten in de zetel.
Wat we in deze botsing tussen de krimpende gemeenschap en de uitdijende geglobaliseerde wereld vergeten zijn, is de kracht van onze collectiviteit. Want doordat we in staat zijn tot abstract denken, zoals Valéry zei, kunnen we ook onszelf overstijgen. Of zoals Stefan Hertmans het onlangs zo mooi samenvatte: ‘Ik kan mijn geest aan de uwe schakelen. Mijn katten kunnen dat niet. Maar wij, mensen, kunnen dat.’ We kunnen zelfs meer dan dat: we kunnen onze gedachten vasthaken aan de gedachten van alle mensen die voor ons leefden. Een keten van denken vormen, die zich over de eeuwen heen uitstrekt en ons allen verbindt. We kunnen het verleden en het heden aaneenschakelen tot één groot bewustzijn. Dat is onze menselijkheid. En dat is de kracht van ons verzet. We zijn allen individuen, maar samen zijn we een wereldmacht. Samen zijn we de mensheid.
Herinner u dat.
En verzet u.
Als we dat niet doen, ziet onze toekomst er somber uit. Dan zullen we afglijden naar een grijsgrauwe wereld, ontdaan van alle menselijke warmte, solidariteit en schoonheid, waarin we, voortgedreven door rendabiliteit en winstbejag of simpelweg door pragmatisme en opportunisme, steeds sneller voortjagen, onze ondergang tegemoet. Als we niets doen, en die toekomst zich voltrekt, wees dan blij dat u mijn eerste advies hebt opgevolgd. Dan hebt u, in de donkere tijden die ons wachten, tenminste dat nog om u aan te warmen: een gedicht. Een laatste streepje schoonheid in de barre steenwoestijn van de toekomst, die dan uw heden is.