De bewaker van mensenrechten die systematisch de mensenrechten schendt #DSAvond

20/10/2022, DSAvond — Het Europees Parlement heeft voor de tweede keer dit jaar de jaarrekening van Frontex afgekeurd, wegens mensenrechtenschendingen. Ik moest die zin twee keer lezen om de betekenis ervan te laten doordringen. Had Frontex, door de Europese Unie opgericht om de Europese buitengrenzen te helpen bewaken, niet net als taak mensenrechtenschendingen tegenover migranten te voorkomen en te rapporteren? Moet het agentschap er, in het verlengde van de grensbewaking, niet net op toezien dat migranten correct worden geregistreerd en de kans krijgen asiel aan te vragen?

Dingen zijn makkelijker te snappen als ze concreter zijn, dus met een voorbeeld: veertig vluchtelingen steken, open elkaar geperst in een rubberbootje, de Egeïsche Zee over. De boot maakt water, maar net op tijd duikt de Griekse kustwacht op. Even lijkt de redding nabij. Maar nee, de kustwacht sleept de boot dieper de zee in, tot in Turkse wateren. De vluchtelingen dreigen te verdrinken. Gelukkig is daar Frontex. Betrouwbare beschermer van de Europese waarden. Maar hun naderende vliegtuigje maakt plots rechtsomkeert, om de pushback niet te moeten zien. En dus niet te moeten rapporteren.

Het rapport van het Europese antifraude-agentschap Olaf is schrijnend: er is sprake van ernstig wangedrag, rechtstreekse betrokkenheid bij pushbacks en hulp weigeren aan mensen in nood. Pushbacks die toch gemeld werden, belandden in de doofpot. Agenten die bezwaar maakten, werden geïntimideerd en gedwongen te zwijgen. Mensenrechten waren voor directeur Fabrice Leggeri, intussen opgestapt, duidelijk geen prioriteit.

Verbazend is dat helaas niet. Dergelijke mistoestanden zitten in zekere zin ingebakken in het even versnipperde als afstandelijke ‘migratiebeheersingssysteem’ waaraan Europa zijn grensbewaking heeft toevertrouwd. Vijf jaar geleden deed theatermaker Thomas Bellinck in zijn voorstelling Keep calm and validate uitgebreid onderzoek naar de grensbewaking van de EU. De titel van de voorstelling ontleende hij aan een bordje in het Frontex-hoofdkwartier in Warschau. Wat mij bijbleef, is dat het nergens over mensen ging: migranten werden herleid tot data. (Ook de EU zelf spreekt van ‘datasubjecten’.) Boten vol vluchtelingen verworden tot een bolletje op een kaart. Incident: geel. Gezonken: groen. Afgehandeld. De doden bleven buiten beeld. Die afstand maakt het makkelijk de administratieve paraplu open te trekken en geen persoonlijke verantwoordelijkheid te moeten nemen. De instanties voeren Eichmann-gewijs een beleid uit, maar voelen de impact niet op de mensen op wie dat beleid betrekking heeft. Ethiek wijkt voor efficiëntiewinst. Met de oorzaken van de instroom aan migranten is niemand bezig, stelde Bellinck verbaasd vast, we doen alleen aan migratiemanagement. En dat management, blijkt nu, hebben we uitbesteed aan een bullebak.

Dat de EU haar buitengrenzen laat bewaken door een stelletje bully’s die zich (met 754 miljoen euro Europees belastinggeld) systematisch schuldig maken aan mensenrechtenschendingen, kan er bij mij niet in. Dat de overheid er twee jaar over doet dat vast te stellen, en vervolgens niet verder komt dan een afkeuring die ‘vooral symbolisch’ is, nog minder. De afkeuring van de begroting mag dan wel een ‘belangrijk politiek signaal’ zijn dat Frontex ertoe moet aanzetten te hervormen, de vluchteling daarbuiten koopt daar niets mee. Die crepeert verder in zijn mensonwaardige Griekse opvangkamp, wordt bedreigd en mishandeld door Griekse, Kroatische, Bosnische en/of Turkse grenswachten en naakt over de grens gezet in deze of gene richting. En onze waakhond? Die staat erbij en kijkt ernaar. Of gaat ervoor staan, om te zorgen dat niemand anders het ziet.