Klara Van Es over ‘Het woord Liefde’ van Raymond Carver

DSL – 06/05/2011 – Het Laatste Oordeel

‘Op 31 mei 2003 heb ik deze bundel gekocht. Kijk maar, ik schrijf voorin altijd mijn naam en de datum. Dat is mijn voorlopige alternatief voor mijn eigen ex libris of reliëfstempel, waar ik stiekem van droom. Vroeger zat ik in een stemmenclubje, les liseuses fabuleuses. We maakten literaire voorstellingen, en op een gegeven moment moesten we iets verzinnen om jongeren uit het beroepsonderwijs warm te maken voor literatuur en poëzie. Niet meteen de makkelijkste doelgroep. Uiteindelijk hebben we gekozen voor een literair boudoir rond teksten met een verbrand kantje. Met succes. Zelf heb ik toen voorgelezen uit dit bundeltje van Raymond Carver: ‘Het woord Liefde’.’

‘Poëzie wordt vaak opzij geschoven als lastig om te lezen. Vaak is dat ook zo: je moet je kop erbij houden om al die hermetische toestanden en bizarre zinsconstructies te begrijpen, je moet lezen en herlezen om uit te zoeken wat de boodschap eventueel zou kunnen zijn, maar de gedichten van Carver zijn poepsimpel. Ze zijn ook niet in de traditionele versvorm met jamben en patati en patata geschreven, het zijn eerder miniverhaaltjes. Over heel herkenbare dingen. Misschien is het net daardoor mijn favoriete dichtbundel.’

NIKS EN TOCH HEEL VEEL

‘Ik herinner me dat ik ooit in ‘De wereld van Tarantino’ een bijfilmpje zag over een oud koppel dat aan de keukentafel, ruitjes toile cirée inbegrepen, met Leuvense stoof in de achtergrond, boterhammen at met alleen boter op en daarbij koffie dronk, soppen inbegrepen. Er gebeurde daar omzeggens niks en er werd amper gesproken, maar zelden zag ik een meer ontroerend tafereel –de tranen liepen me over de wangen-, omdat er zoveel fundamenteels niet gezegd werd. Dat was ook helemaal niet nodig. Dat soort van ‘geladen minimalisme’ -of misschien is ‘leegheid’ een beter woord- , is precies wat ik zo geweldig vind in de schrijfsels van Carver. Eigenlijk gaan zijn gedichten over bijna niks en net daardoor over heel veel.’

‘Misschien valt het me extra op omdat ik zelf een goede observator ben. Voor mijn documentaire ‘Verdwaald in het geheugenpaleis’ heb ik heel lang zitten kijken naar alles wat er zich in dat kleine biotoopje van acht mensen met dementie afspeelde. Naar de onderhuidse dingen en de kleine bewegingen, de gelaatsuitdrukkingen, het niks ook, want in de film is er ook wel wat ruimte voor het niks. Gewoon de dingen laten gebeuren zoals ze zich gewoonlijk voordoen en daar op zitten wachten. Dat zien. Ik denk dat meneer Carver dat ook doet, maar ik ga me niet met hem vergelijken, want dat is onbeleefd.’

‘Carver heeft een gedicht, ‘waiting’, dat begint als een wegbeschrijving naar zijn huis, om te eindigen met:

It’s the house where the woman
stands in the doorway
wearing the sun in her hair. The one
who’s been waiting
all this time.
The woman who loves you.
The one who can say,
“What’s kept you?”

Dat begint zo banaal, zo alledaags en dat eindigt dan in zo een fundamentele waarheid, zo een essentieel iets. Prachtig toch?’

AANBIDDINGEN

‘Eén van de mooiste gedichten gaat over de schilderijen van Pierre Bonnard; die heeft tijdens zijn leven ontzettend veel portretten van zijn vrouw gemaakt, badscènes vooral. Die schilderijen focussen op heel kleine dingen, en daardoor tonen ze heel grootse gevoelens, het zijn bijna aanbiddingen van zijn vrouw. Dat is ook wat Carver in zijn gedichten doet, ook dat zijn verheerlijkingen van de partner. Zo voel ik dat toch aan. Ik ben geen expert, maar is liefde uiteindelijk geen samenspel van kleine dingen die heel belangrijk zijn?’

‘Zijn vrouw. Hij schilderde haar veertig jaar lang.
Steeds weer. Het naakt op het laatste schilderij
Hetzelfde jonge naakt als het eerste. Zijn vrouw.

Zoals hij zich haar jong herinnerde. Toen ze jong was.
Zijn vrouw in haar bad. Aan de kaptafel
Voor de spiegel. Naakt.’

‘Dat is toch mooi, zoals hij dat zegt? Tijd was ook een van de verhaallijnen in mijn film, tijd die verglijdt. Want tijd is een bondgenoot van Alzheimer –de ziekte gaat traag- maar ook de grootste vijand, want je herinneringen vervagen steeds meer. Daarom heb ik geprobeerd van mijn film een container te maken waarin de herinneringen van mijn personages bewaard blijven, terwijl ze zelf steeds meer vergeten. Een geheugensteuntje.’

DE AUTEUR:
deze Amerikaanse Tsjechov blies in de jaren ’80 het kortverhaal als genre nieuw leven in met bundels zoals Short Cuts, verfilmd door Robert Altman, en toont zich hier ook een verrassend goed dichter
HET BOEK:
17 glasheldere & ondoorgrondelijke gedichten over de liefde – een bloemlezing uit ‘All of Us’
VERSCHENEN IN: 2003
RAYMOND CARVER, Het woord Liefde – de mooiste liefdesgedichten, gekozen en vertaald door Guus Luijters en Ruth Visser. Bert Bakker,  62 blz.,  10 €

Thomas Mann, James Joyce en Marcel Proust hebben hun plaats in de literaire hemel al veroverd. Elke week vraagt DSL aan een overtuigde lezer wie een plek naast hen verdient. Radio-, programma- en filmmaakster Klara Van Es ontroerde vorig jaar met de beklijvende Alzheimerdocumentaire ‘Verdwaald in het geheugenpaleis’ – vanavond te zien op Docville in Leuven.

*dit artikel is in kortere versie in DSL verschenen