The Gardner Heist #complottheorie @vrijnederland

30/05/2023, Vrij Nederland — Voor de nieuwste editie van de Thrillergids van Vrij Nederland mocht ik, als laureaat van vorig jaar, een complottheorie verzinnen over de grootste kunstroof van de geschiedenis. Nalezen kan in die thrillergids, of hieronder.

Op 18 maart 1990 bellen twee ‘politieagenten’ aan bij het Gardner Museum in Boston. Even later liggen de veiligheidsagenten gekneveld in de kelder, en in de 81 minuten daarna vindt de grootste kunstroof ooit plaats. 13 schilderijen, goed voor zo’n 500 miljoen dollar, verdwijnen spoorloos: werken van Rembrandt, Manet, Degas en Vermeer. De FBI staat voor een raadsel, want andere waardevolle werken, zoals de Rubens, zijn blijven hangen. Foutje, met grote gevolgen.

Opdrachtgever van de roof is de godfather van een van de grote maffiafamilies uit Boston. Een van zijn luitenants, Caesar, heeft het plan bedacht. Maar als zijn jongens terugkomen met de buit ontploft hij: waar is de Rubens? Shelley mompelt excuses: hij heeft Rembrandt en Rubens door elkaar gehaald. Zijn kompaan Johny, de zoon van de baas, schiet hem overhoop: hoe stom kan je zijn? Maar Caesar denkt Johny de Rubens ergens verstopt heeft en hem erin wil luizen. Hij sleurt hem in de auto: als de Rubens nog in het museum hangt, gaan ze hem halen. Helaas – ze komen te laat: de FBI is al ter plaatse. En straks komt de baas de doeken ophalen… Maar als Caesar thuiskomt, blijken alle schilderijen verdwenen. Caesars vrouw Violet fluistert Johny in dat Caesar de schilderijen achterhoudt. Terwijl Johny met Caesar afrekent, verdwijnen Violet met haar liefje Corky met de noorderzon. En met de buit. De FBI looft een beloning van 5 miljoen uit voor elke tip, maar iedereen zwijgt als vermoord. Want niemand wil toe geven dat de maffia zich door twee vrouwen heeft laten rollen.

Klinkt dat verhaal u bekend in de oren? Klopt. Het is al verteld.

In 1990, ten tijde van de kunstroof, studeert Andy (nu Lilly) Wachowsky in Boston. Op een avond neemt hij zijn broer Larry (nu Lana) mee naar een lesbobar, want de beide broers zijn genderqueer. Wat ze daar horen, doet hun oren tuiten: het liefje van een lokale maffiabaas is er vandoor met de klusjesvrouw, en blijkbaar hebben ze hem flink getild. De maffia heeft een beloning uitgereikt voor wie verklikt waar ze zich verstoppen, maar de lesbo-community houdt de kaken stijf op elkaar. Vier jaar later contacteren de vrouwen de FBI met een voorstel om de schilderijen terug te geven, maar voor de deal is afgerond moeten ze het contact verbreken omdat de maffia hen op het spoor dreigt te komen; corruptie zit overal.

In 1996 debuteren de Wachowski’s met Bound: vervang de bebloede bankbiljetten door schilderijen en het Gardner-mysterie is opgehelderd. Bewijzen? Net als Vermeer gebruiken de broers een strakke clair-obscur belichting en opvallend veel repoussoirs. Ook de tegelvloer uit de openingsscène knipoogt naar het gestolen schilderij, Het concert. De twee vrouwelijke personages op dat schilderij kijken elkaar achter de rug van de mannelijke luitspeler aan, alsof ze iets plannen. Hij ziet het niet, want net als Caesar kan hij zich niet voorstellen dat er tussen hen iets speelt. Maar muziek staat symbool voor liefde, en boven het klavecimbel hangt een schilderij in het schilderij: De koppelaarster van Dirck van Barburen, waarop een man een koppelaarster betaalt voor de diensten van een hoertje. Wat deed gangsterliefje Violet voor Caesar haar vrijkocht? Inderdaad. En wat doet Corky in het appartement dat ze renoveert? Schilderen. Waarin verstopt ze het geld? In een emmer verf. Corky is een Ierse naam. Wanneer vond de roof plaats? Net na Saint Patrick’s Day. Met wie concurreerde de Bostonse maffia? Met de Ieren. Caesar bindt de dames ook op dezelfde manier vast als de museumbewakers – iets wat ook de FBI opvalt. Zij brengen de Washowski’s dan ook een onaangenaam bezoekje dat hen zal inspireren tot de ondervragingsscène in The Matrix.

Nog niet overtuigd? De kunstroof vond plaats op 18/3 en duurde 81 minuten. Bound duurt 108 minuten en ging in première op 31/8. In Venetië, waar kunstverzamelaarster Isabella Stewart Gardner elke zomer het Palazzo Barbaro huurde en het grootste gedeelte van haar collectie verzamelde, niet altijd op legitieme wijze — sommige schilderijen zouden verborgen in haar auto de stad uitgesmokkeld zijn. Hoe ontsnappen Corky & Violet? De twee zijn een hommage aan de wilde Isabella, die ongegeneerd haar plaats opeiste. En de mannen bij het opkopen van kunstschatten meermaals te snel af was. Ten slotte: het inventarisnummer van de gestolen Vermeer is P21W27. Op minuut 21 van Bound bezegelen Corky en Violet hun pact, in bed. Op 27 wordt Shelley afgevoerd. En opgeteld, op 48’, ontdekt Caesar dat alles weg is.

Is het echt zo gegaan? Isabella zei altijd: ‘Verknal een goed verhaal niet met de waarheid.’