Uppercut #dm

28/07/2017, De Morgen –

 

Beste Bent,

Het spijt me dat ik jou deze brief moet schrijven. Eigenlijk zou ik hem aan de tijdsgeest moeten richten, die van woorden als kunst, intellectueel en elitair scheldwoorden heeft gemaakt, maar zich helaas vooral laat voelen en zelden expliciet uitspreekt. Dus vang jij de bui, als gezicht van een programma dat symptomatisch is voor onze tijd. Maar misschien is het net goed dat ik hem aan jou richt, en niet aan de echte populisten die kunst willen versimpelen voor electoraal gewin. Omdat ze er baat bij hebben het volk dom te houden. Want van jou geloof ik niet alleen dat je het goed voorhebt met de kunst, je bent tenslotte zelf kunstenaar, maar ook dat je de leverage hebt om iets te veranderen.

Ik heb het nooit begrepen, waarom we niet op een volwassen manier kunnen praten over kunst. Als we cultuur half zo ernstig zouden nemen als sport, zou de wereld er totaal anders uitzien. Stel je voor. Sportweekend: “Vandaag begint de Tour: daarom laten we een expert de fiets toelichten. Vertel eens, een fiets is dus een brommer zonder motor?” Waarop de toprenner, zichtbaar gegeneerd, braaf peddelend op de rollen in de studio: “Inderdaad. Een fiets heeft pedalen, waarmee je snel of traag kan trappen. Dat ziet er zo uit. Sorry dat ik even technisch word, dit klinkt nerdy, maar dit zijn remmen. Normaalgezien bedien ik die met mijn handen, want als ik het met mijn voeten probeer, is dat zelfs voor mij moeilijk. Kijk maar.” Zoiets haalt geen enkele televisiemaker in zijn hersens. Zelfs niet op Ketnet. Waarom praten we dan op Canvas, een meerwaardezoekerzender, zo over de Elisabethwedstrijd?

Omdat, zeggen de populisten, klassieke muziek zo elitair en moeilijk is dat we het alleen zo begrijpelijk kunnen maken voor het volk. Onzin, en nog gevaarlijke onzin ook. Alleen horen mensen nooit meer klassiek, dus kennen ze de taal niet; ook Culture Club eindigt steevast met pop-showcases. Wellicht voor de toegankelijkheid. In de tijd van Bach werd elk kind in de kerk dagelijks geconfronteerd met complexe polyfonie; tegenwoordig telt een popsong drie akkoorden. Zijn het er meer, of moduleert de melodie onverwacht -sorry, dat was nerdy-, spreken we van experimentele, gelaagde muziek. Dergelijke versimpelingen zijn verantwoordelijk voor de intellectuele degeneratie van de soort: binnen 200 jaar slaan we weer met beenderen op een rots. En op elkaars hoofd. To make America great again! In La Grande Librairie, één van de vele Franse boekenprogramma’s, praten auteurs anderhalf uur lang over de vorm van hun romans. De virtuositeit van de taal. De essentie van literatuur, quoi. Zijn Fransen beschaafder dan Belgen? Waarom komen wij nooit verder dan: “Waarover gaat je boek? Kort?”

En het probleem beperkt zich niet tot de manier waarop we over kunst praten. Ook de kunst zelf moet zich aanpassen. Toegankelijk zijn. Want overal, door politici, in subsidiedossiers en in de media wordt succes, en dus de waarde van een kunstenaar, afgemeten aan publieksbereik. Dat is dodelijk. Voor de letteren, voor de nieuwe muziek en voor de beeldende kunst – maar minder, want als een schilderij genoeg geld gaat, kan de kunstenaar uit zijn economische marktwaarde zijn bestaansrecht halen. De anderen worden continu gedwongen zich te verontschuldigen voor de complexiteit van hun werk. Zou het niet logischer zijn als het publiek zich zou verontschuldigen voor zijn onwetendheid?

Kunst vraagt inspanning. De verantwoordelijkheid tot begrijpen ligt bij het publiek, niet bij de kunstenaar. Kunst is van nature elitair, want kunst tast de grenzen af, en die liggen nooit in het middelpunt van de cirkel. Middelmatigheid is nooit kunst. Democratiseren is al te vaak nivelleren. Elitair betekent: van het hoogste niveau. Waarom genoegen nemen met minder? Maar begrijp me niet verkeerd: iedereen kan deel uitmaken van die elite. Is dat niet het credo van de evolutie? Hoger, beter, slimmer? Yes, we can! Maar dan moeten we wel mikken op een verbreding naar boven in plaats van kunst tot downlevellen te dwingen.

Kunst weerspiegelt de complexiteit van de wereld; ze kan niet eenvoudig zijn omdat eenvoudige antwoorden niet bestaan. Toegankelijke kunst, gemaakt voor een groot publiek, is gesuikerde fastfood die ons denken doodt en dogmatisme voedt. Complexe kunst leert ons omgaan met wat we niet begrijpen. Ze schuwt geen tegenstellingen of inconsequenties. De wereld is niet consequent. Het leven is niet eenduidig. De frustratietolerantie die kunst ons aankweekt, is het beste medicijn tegen het populisme. Kunst kan de wereld redden.

Zo bekeken is een uitlating als “een cello is een grote viool” een eerste stap naar een wereld waarin Trump de verkiezingen kan winnen. Dus, beste Bent, lees dit niet als een aanval, maar als een vriendelijk verzoek om hulp. Om cultuur opnieuw ernstig te nemen. Het zou de kijker, de kunst en de wereld ten goede komen.

Warme groet,
Gaea

 

–

 

Debatverslag vind je hier