Songfestival met zwaarden #xena

KnackFocus – 07/08/13 – Water sist op gloeiende kolen, stoom ontsnapt. Een gemaskerde, schaars geklede vrouw slaat met een bundel twijgen –zwoesj- op de blote benen van een vrouw die op een tafel ligt –zwoesj- en op haar billen. –Zwoesj- Op het ritme van de slagen glijdt de camera over haar lichaam. Het is zondagmiddag, 17u10. Kinderuurtje. Mijn eerste kennismaking met Xena, the Warrior Princess. Ik was meteen verkocht. Nochtans hou ik niet van fantasy. En ook niet van belachelijke special effects en bordkartonnen studiodecors. Hercules hou ik nog geen kwartier vol. Te veel middelmatig acteerwerk, voorspelbare plotjes, domme dialogen en knullige actiescènes. Naar Xena kan ik nachtenlang kijken. Is dat echt alleen maar omdat Lucy Lawless op onnavolgbare wijze die leren bustier weet te vullen?

COLLEGEBOYS Dat Xena überhaupt bestaat, is het gevolg van zoveel toevalligheden dat de goden er wel mee gemoeid moeten zijn. Het verhaal begint in de jaren 70, ergens in de buurt van mijn geboortejaar. Economiestudent Robert Tapert deelt zijn kamer in Michigan State University met Ivan Raimi en raakt bevriend met diens broer Sam (ja, die van A Simple Plan en Spiderman). Die maakt al van kindsbeen af Super8-filmpjes met zijn jeugdvriend Bruce Campbell. Tussen de drie pakt de mayonaise meteen: samen richten ze Renaissance Pictures op en maken The Evil Dead, een lowbudget horror-filmpje dat het tot cultfilm schopt, nadat Stephen King het een van zijn lievelingsprenten noemt. Tapert wordt producent, Raimi producent-regisseur en Campbell acteur. De drie verliezen elkaar nooit meer uit het oog, en maken halfweg de jaren ‘90 de tv-reeks Hercules. Daarin duikt een vrouwelijke slechterik in een leren rokje op; het publiek is meteen dol op haar. Xena begint haar leven als spin-off van Mr. Muscle, maar overtreft al snel de populariteit van de oorspronkelijke reeks. Niet het minst door de twee hoofdrolspeelsters: Lucy Lawless (waarmee Tapert later trouwt) en Renee O’ Connor, nochtans allebei derde keuze voor hun rol. De hele cast is een beetje a family affair; ook Raimi’s broer Ted duikt op als komische antiheld Joxer (en zijn drielingsbroers Jace & Jett). De combinatie van hun talent en een aantal gedurfde productie-beslissingen tillen Xena boven andere, soortgelijke reeksen, uit. Hoe zwaar Raimi heeft doorgewogen op de look & feel is moeilijk te zeggen, maar de gelijkenissen in beeldtaal met zijn Western The Quick & the Dead zijn opvallend. Denk maar aan het shot van de camera die mee vliegt met de kogel tijdens een van de cruciale duels, en we door het gaatje in het lijf van de getroffene de blauwe hemel zien. Dat is Xena-humor: soortgelijk camerawerk zien we in de scene waarin ze iemand aan een boom nagelt met een zwaardvis –don’t ask, ik zei niet dat de reeks een toonbeeld van goeie smaak was-. Ook Raimi’s push-pull-techniek, het snelle verleggen van focus binnen één beeldkader, vinden we al bij The Warrior Princess, die voor een tv-reeks erg filmisch is.

GRIEKSE TRAGEDIE Theoretisch is Xena een actiereeks. Of een fantasy-reeks. Maar de genres worden even ongegeneerd door elkaar geklutst als de geschiedenis; hoewel de reeks in de Griekse Oudheid speelt, wordt er vrolijk gesprongen naar het Verre Oosten, het Romeinse Rijk en het Egypte van Cleopatra, en komen ook goden uit andere wereldgodsdiensten hun zegje doen. In 6 seizoenen, gemaakt door 40 regisseurs, passeren alle mogelijke genres de revue, van drama tot slapstick. Het vissengevecht uit The Quill is mightier is pure Monty Python, of Marx Brothers. Natuurlijk is Xena kitsch, en geen diepgravend drama. Maar dat wil niet zeggen dat de reeks geen ethische thema’s aanraakt; tussen alle gein door wordt er nagedacht over de grenzen van religie, of de zin van de doodstraf – weliswaar door een personage dat ongegeneerd elke aflevering minstens tien mensen in mootjes hakt. Ook aan morele dilemma’s geen gebrek; naar aloude Griekse traditie zijn familiekwesties een heikele zaak. Als Gabriëlle zwanger wordt van een kwade godheid, moet ze dat kind dan opgeven? Vanuit haar geloof in het goede houdt ze het kind en noemt het Hope. Helaas triomfeert het kwaad, en doodt Gabriëlles dochter Xena’s zoon, waarna Gabriëlle haar eigen kind alsnog ombrengt. Hoe moeten de twee hierna samen verder? Een radicale genre-wissel brengt soelaas: ze leggen het bij in een musical-aflevering. No joke. Zware morele thema’s of niet, Xena is altijd grappig. Niet het minst door alle double entendres die er in de reeks zitten. Neem nu The Quest: Autolycus, koning der dieven (een hilarische Bruce Campbell), is gevangen genomen door een machtswellustige amazone die hem de geheime bergplaats van de ambrosia –godenvoedsel dat eruit ziet als roze gelei en onsterfelijk maakt-, probeert te ontfutselen. Ze sleurt hem aan een leren halsbandje achter zich aan, en slaat hem een paar keer met de vlakke hand in het gezicht. Als ze ophoudt, protesteert hij: ‘Hey, I paid for an hour.’ De reeks barst van dat soort seksueel innuendo, meestal uit de BDSM-sfeer.

SINGLE MUM Als ik het nu herbekijk, vraag ik me af of een zender de reeks vandaag nog in de namiddag zou durven uitzenden, nu de nieuwe preutsheid heeft toegeslagen. Xena was op veel manieren haar tijd ver vooruit als sterke vrouw in het televisielandschap. En dan bedoel ik niet alleen haar spierballen, of het feminisme van de Amazones, die op hun combattiefst bijna aan Femen doen denken (Mijn borsten zijn mijn wapens); Xena & Gabriëlle zijn de enige personages die een ontwikkeling doormaken en emotioneel gelaagd zijn. De mannen in de reeks zijn ofwel brute agressievelingen (Ares, Borias, Caesar), of zweverige watjes (Eli) of –al dan niet charmante- idioten (Joxer en Autolycus). Dat is niet niets: een reeks met twee vrouwen in de hoofdrol die geen man hebben (behalve af en toe voor hun plezier), prima hun eigen boontjes doppen, samen de wereld afreizen, ja, zelfs BOM-moeders zijn. Meer nog, als Ares naar de vader van Xena’s kind polst –‘Had dan gezegd dat je een vader zocht. Maar blijkbaar heb je er al één’- antwoordt ze doodleuk: ‘Ja. Gabriëlle.’ Die kijkt blozend weg, waarop Ares de bal binnenkopt: ‘Ik had geld gegeven om dat te zien.’ Xena herhaalt de boodschap nog eens als haar moeder met potentiële echtgenoten komt aanzetten nu ze zwanger is: ‘Ik heb al een gezin, ik heb geen man meer nodig.’ Eh… wacht even. Zie jij, zie jij, wat ik hier zie?

‘DOE IK JE PIJN?’ Eerst dacht ik dat het aan mij lag. Een mens ziet wat hij wil zien, en ik zat midden in mijn coming-out jaren en was wanhopig op zoek naar een rolmodel. Ik zag lesbiennes achter elke boom. Of in elk meer. Neem nu Altared States. Openingsbeeld: Xena’s bustier die aan een struik hangt. Naast haar jurkje. En haar wapens. De camera draait langzaam om de bosjes heen; offscreen horen we Xena’s stem: ‘Kom aan, Gabriëlle, je wil dit al zo lang…’ Dan zien we de twee vrouwen samen naaktzwemmen. Gabriëlle aarzelt, gaat dan kopje onder; Xena glimlacht. Sluit de ogen. Zucht. Eh?! Plots was ik niet meer zo zeker dat het aan mij lag. Twee scenes later bezingt Gabriëlle Xena’s schoonheid. Oké, ze is een beetje stoned. Maar nog een kwartier later, als ze samen gevangen zitten in een waterput, en Xena tegen Gabriëlle zegt ‘klim maar op mijn lichaam’, wist ik het zeker. De dialoog die daarop volgt, is niet alleen hilarisch -‘Doe ik je pijn?’ ‘Nee, ik geniet van elke minuut.’-, maar staat ook zo bol van de subtekst dat er geen twijfel meer mogelijk is. Toch?

THE NET Xena verscheen op antenne tijdens de beginjaren van het internet. Die toevalligheid was bepalend voor hoe de ontwikkeling van de reeks: Xena is de oermoeder van de interactieve tv. De serie bouwde razendsnel een online fan-community op, die driftig fanfiction schreef. Soms bleven die verhaaltjes trouw aan de stijl en de personages, maar lang niet altijd. Algauw verscheen er ook Uberfic, waarbij de heldinnen zich in een andere tijd bewogen of interageerden met personages uit andere reeksen. De makers speelden daar gretig op in, en namen elementen van de fanfiction over in de reeks. Maar Xena trok nog een ander publiek, zo bleek uit de massale hoeveelheid altfic, alternative fanfiction. Twee vrouwen die de hele tijd elkaars schouders masseren en te pas en te onpas vertellen hoe onvolledig hun leven was voor ze elkaar ontmoetten … zou dat misschien een koppel kunnen zijn? Had Xena iets gehad met één van haar twee mentoren, Alti en Lao Ma, of met de vrouwelijke piraat waar ze een tijdje mee samenhokte? En hoe zat het tussen al die amazones? De fans trokken de verhaallijnen door in online scenario’s, van licht-romantisch tot expliciet pornografisch.

LESBOWONDERLAND De makers beseften dat ze iets in gang hadden gezet dat ze niet konden negeren. Dus besloten ze erin mee te gaan. Vanaf het tweede seizoen stond het voor de scenaristen en regisseurs vast dat er tussen de twee vrouwen meer speelde dan vriendschap. Expliciet gezegd werd dat nooit, tussen de regels des te meer. Beide actrices speelden het fantastisch, en ze speelden ook met de kijker. Voor elke ‘lesbische kus’ tussen die twee werd er (ver) gezocht naar een verklaring: zoals in The Quest, waar de ziel van Xena tijdelijk in het lijf van Autolycus zit. In die hoedanigheid kussen Xena en Gabriëlle elkaar, maar het is onduidelijk of Xena’s ziel Autolycus’ lichaam verlaat net voor/tijdens/na die kus – dat mocht de kijker invullen. De speculaties over de romance tussen Xena & Gabriëlle maakten de cultstatus van de reeks compleet. The Warrior Princess en haar sidekick werden lesbische iconen, dykons. Ook dat paste bij de tijd; de holebi-gemeenschap stond op de barricaden voor gelijke rechten, van het homohuwelijk was nog nergens sprake. Rolmodellen waren schaars. Voor veel lesbiennes betekende het zinnetje ‘Her name was Xena, her courage would change the world’ uit de generiek veel meer dan een gewonnen knokpartij in het Oude Griekenland.

CAMP Dat de reeks zo geweldig is, is precies omdat ze as camp as Christmas is. Met als absolute uitschieters van goed-foutigheid de twee musical-afleveringen – of zoals #hetlief schamper opmerkte toen ze afgelopen weekend gedwongen werd mee te kijken naar Bitter Suite: ‘dit kan niet waar zijn. Het is van Samson geleden dat ik nog een hond in rijm hoorde zingen.’ Lyre Lyre, Hearts on Fire doet daar nog een schepje bovenop; dat komt gevaarlijk dicht bij een Songfestival-met-zwaarden. Dat is veruit de meest verregaande queer-aflevering, waarin Joxer zich tegen wil en dank verzoent met zijn broer Jace, een relnicht in een roze legging. Hoewel: in Here she comes, Miss Amphipolis schopt een dragqueen het tot Miss Known World, waarna hij/zij Xena een tong draait. Hoezo kinderreeks? Heerlijk progressief, dat wel. Of misschien ligt het toch aan mij. The eye of the beholder en zo. Want nu ik eraan denk: ik keek altijd naar Xena met mijn vader. Zijn motieven kwamen waarschijnlijk dichter bij die waarmee mijn opa altijd enthousiast naar MTV zapte als Madonna een nieuw nummer had. Blijkbaar zit het in de familie, die voorliefde voor extravagante brassières. Op het gevaar af voor eeuwig te worden aangesproken op mijn slechte smaak: bij het herbekijken vond ik Xena nog steeds even lekker als twintig jaar geleden. Dat is het voordeel van über-kitsch: het raakt nooit gedateerd, want het is nooit bij de tijd geweest. Sommige dingen staan boven de mode. De meeste daarvan eindigen op een A. Zoals Madonna. Of Abba. En Xena.

Pitch? Campy fantasy/actieserie over Xena, een bekeerde warlord in een strak leren pakje die haar gewelddadige verleden probeert goed te maken door samen met haar vaste sidekick Gabriëlle ten strijde te trekken tegen goden en ander gespuis. Liep zes seizoenen tussen 1995 en 2001. Bedoeld voor mannen die van vrouwen in leren pakjes houden. Of voor vrouwen die van vrouwen in leren pakjes houden. Of voor vrouwen die van vrouwen in leren pakjes houden die van vrouwen in leren pakjes houden. Of voor mannen die houden van vrouwen…  U snapt het wel. En voor kinderen, dat ook.

Nu te zien? Op DVD. Een verzamelbox brengt de zes seizoenen, goed voor 134 afleveringen, samen. Maar The Xenaverse is ook alomtegenwoordig op het internet. Waar je naast uncut versions en interviews ook massa’s fanfiction kan terugvinden – één van de meer volledige verzamelingen zit op www.xena-fanfiction.com. Hardcore fans kunnen zelfs afreizen naar de Annual Xena Warrior Princess Convention, die dit jaar aan haar 18e editie toe is, of op Xena-tour in Nieuw-Zeeland.

Het stuk zoals het is verschenen kan je hier nalezen.